تحلیل مقایسه ای ملی شدن صنعت نفت با برنامه انرژی هسته ای ایران

شرح و بیان مساله پژوهشی: نقش انرژی(به طور مشخص نفت و انرژی هسته ای) یکی از مولفه های تاثیرگذار در تولید ثروت و قدرت در جهان کنونی محسوب می شود. تلاش گسترده ای از سوی کشورهای غربی و صنعتی برای به دست آوردن انرژی ارزان و فراوان صورت گرفته است که این خود بیانگر این واقعیت است که انرژی مهمترین پشتوانه اقتصاد جهانی می باشد و قدرت های بزرگ ناچارند کنترل موثرتری بر تولید و صدور انرژی داشته باشند. در بازار جهانی انرژی، ایران از دو نظر در کانون توجه و مرکز تعاملات بین المللی قرار داد: اول موقعیت ژئوپلیتیک کشور و دوم نقش حیاتی ایران در امنیت جهانی انرژی. در واقع می توان در این چهارچوب ادعا کرد که انرژی یکی از حلقه های پیوند ایران با جهان خارج است(واعظی، 14:1386). بدین ترتیب ایران به دلیل موقعیت فوق العاده استراتژیک، با داشتن منابع مختلف، به ویژه نفت و قرار گرفتن در جایی که سه قاره بزرگ جهان را به هم متصل کرده است، مورد توجه قدرت های بزرگ قرار گرفته است( گلجان وعباسی نوذری،24:1384). ملی شدن صنعت نفت و روند دستیابی ایران به انرژی هسته ای از رویدادهای مهم تاریخ ایران چه گذشته و حال می باشد گرچه بین این دو رویداد بیش از نیم قرن فاصله می باشد. ولی وجه مشترک و نقطه مشترک بین این دو همان ملی شدن و روح ملی می باشد که درهر دو ساری وجاری است علاوه بر این هر دو رویداد با عکس العمل ساختار نظام بین الملل مواجه شد. ملی شدن نفت توسط مصدق، باعث محرومیت بریتانیا از نفت ایران شده و با توجه به وابستگی لندن به نفت ایران، این دولت رهیافت های مختلفی برای وارد آوردن فشار به دولت مصدق از نظر داخلی و خارجی اتخاذ کرد. این رویکرد به صورت جایگزین کردن فردی به جای مصدق، شکایت به شورای امنیت و تحریم و مانورهای نظامی اعمال شد. که در نهایت با همکاری آمریکا و با طرح کودتای 28مرداد1332 باعث شکست دولت مصدق و ناکامی نهضت ملی نفت شد و سر انجام با انعقاد کنسرسیومی نفتی خواست ملی ایرانیان نادیده گرفته شد. روند فعالیت های هسته ای ایران و فشارها، تحریم ها و تهدیدهای که از سوی کشورهای غربی صورت می-گیرد، یادآور همان فشارهای است که دولت مصدق با آن مواجه بود. فشارهایی که از سوی کشورهای غربی برای توقف فعالیت های هسته ای صورت می گیرد، تحریم و صدور قطعنامه ها حاکی ازفشار ساختاری می باشد. ، در ذهن این سئوال را به وجود می آورد. وجوه تشابه و افتراق این رویداد با ملی شدن صنعت نفت چیست؟ و سرنوشت این موضوع با توجه به تجربه تلخ ایرانیان از موضوع ملی شدن صنعت نفت به کجا خواهد انجامید؟ در این پژوهش بررسی مقایسه ای دو رویداد ملی شدن صنعت نفت و انرژی هسته ای ایران پرداخته می شود و چهارچوب مورد، استفاده از ساختار غالب نظام بین الملل می باشد